Voetstappen uit het verleden

Marike Goossens

De aarde verbergt velerlei schatten die de moderne mens een blik op het verre verleden gunnen. Archeologen doen hun best deze voorwerpen boven water te krijgen. Scherven, speerpunten, sieraden, resten van kleding en botten. Heel soms ontdekken zij zoiets vluchtigs en ongrijpbaars als voetstappen.

Het merendeel van de voetstappen die een mens in zijn leven zet blijven niet bewaard. Hoogstens in het geheugen van een stappenteller maar de afdrukken zelf zeker niet. Toch is er af en toe sprake geweest van buitengewone omstandigheden waardoor voetstappen van onze voorouders bewaard zijn gebleven.

Reconstructie van het gezicht van een Australopithecus afarensis (foto: Wikimedia Commons)

Op de slagvelden van Heiligerlee en Jemgum

Door Wike de Boer

Lange lansen, strijdbanieren en daverende kanonnen. De slag bij Heiligerlee uit 1568 staat bekend als de ‘de slag waar de Tachtigjarige Oorlog mee begon’, een overwinning die Heiligerlee op de kaart heeft gezet. De daaropvolgende slag bij Jemgum (destijds Jemmingen) die voor de Nederlandse opstandelingen op een verpletterende nederlaag uitliep, is veel minder bekend. Hoe zit dit en welke sporen van de geschiedenis zijn er in Heiligerlee en Jemgum (vlak over de grens met Duitsland) nog terug te vinden?

Frans Hogenberg, Slag bij Heiligerlee, handgekleurde ets 1568 -1570. Midden rechts sneuvelt Arenberg, midden onder komt Adolf van Nassau om
Bron: Groninger Archieven

Het Liauckemavoordeel (III)

Wike de Boer

Nadat de stad Groningen in 1594 door prins Maurits was veroverd, moest de katholieke legeraanvoerder Jarich van Liauckema met zijn vrouw Sjouck en twee dochters naar de Zuidelijke Nederlanden uitwijken. Ze vestigden zich in de stad Mechelen. Een terugkeer naar hun Friese geboortegrond leek verder weg dan ooit.

Jarich en Sjouck in Mechelen

Sexbierum en Friesland moeten voor Jarich en Sjouck steeds verder uit beeld zijn geraakt. Ze voelden zich steeds meer thuis in Mechelen met zijn magnifieke St. Romboutskathedraal, brede pleinen en statige stadspaleizen. Op een bepaald moment besloten ze om hun Friese voornamen niet langer te gebruiken. Jarich veranderde zijn naam in het deftiger Georg, zijn vrouw Sjouck werd Sophie, Jel en Tryn gingen voortaan als Juliana en Catharina door het leven. Hun toekomst lag in Vlaanderen. Ze moesten ook aan hun dochters denken.

Het Liauckemavoordeel (II)

Door Wike de Boer

De katholieke familie Liauckema, die eeuwenlang de streek bij het Friese Sexbierum had gedomineerd, moest vanwege de Tachtigjarige Oorlog in 1579 huis en haard verlaten. Jarich van Liauckema, de oudste zoon van de familie, nam dienst in het Spaanse leger om de opstand de kop in te drukken en zijn rechten te herwinnen.

Jarich in het Spaanse leger

Meer dan ooit was Jarich gemotiveerd om te vechten. Zijn toekomst stond op het spel. Omdat hij van hoge adel was, werd hij aangesteld als een van de onderaanvoerders van het Spaanse leger in Noord-Nederland. Dit leger was aan de winnende hand en wist in 1582 Steenwijk, een belangrijke toegangspoort naar het noorden te veroveren.

Altaarstuk door een onbekende meester, vermoedelijk kort na de verovering van Steenwijk gemaakt (Rijksmuseum Amsterdam). De commandeurs van het Spaanse leger na de capitulatie van Steenswijk zijn hierop afgebeeld. Jarich is de vierde man van links. De tweede van links is zijn latere schoonvader Tiete van Cammingha. Vooraan de Spaanse legeraanvoerder Juan Bautista de Tassis.
Foto: nl.wikipedia.org/wiki/Jarich_van_Liaucke

Het Liauckemavoordeel (I)

Door Wike de Boer

Voor sommige adellijke kinderen uit de 16e en 17e eeuw leek de toekomst bij de geboorte al vast te staan. Twee fascinerende kinderportretten in het Fries Museum getuigen daarvan. De portretten zijn afkomstig uit de voormalige Liauckemastate in het Friese Sexbierum. Wat was dat voor familie, die Liauckema’s en hoe verging het hun in de tijd van de Gouden Eeuw?

We duiken in het leven van Jarich van Liauckema ( 1559-1642). Vanaf zijn geboorte was hij voorbestemd om de Liauckemastate met bijbehorende bezittingen te erven. Daardoor zou hij net als zijn voorouders een belangrijke positie in het bestuur van Friesland verwerven. Toen dit door het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog op losse schroeven kwam te staan, zette Jarich alles op alles om zijn oude rechten te behouden.

Kinderportretten

Het is druk in het Fries Museum. De tentoonstelling ‘Rembrandt en Saskia, Liefde in de Gouden Eeuw’ (te zien in 2019) is uitverkocht.

Portret van Saskia, 1633/1634-1642, olieverf op paneel
Foto: Rembrandt en Saskia, liefde in de Gouden Eeuw, tentoonstellingscatalogus.

Een ode aan naald en draad

Lilian Eefting

Veel aandacht krijgen ze niet. Sterker nog: vaak wordt er een beetje lacherig om gedaan. Niet zo gek dat de mensen die ze gemaakt hebben er dan maar het zwijgen toe doen. Terwijl er uren en uren toewijding, creativiteit, precisie en soms zelfs een belangrijke boodschap in zit verwerkt. Het zijn levensverhalen vervaardigd met naald en draad.

Uitsnede van het Tapijt van Bayeux

Een monument voor granen, zaden en peulvruchten

Door Wike de Boer

Onophoudelijk kom je ’m tegen op boekenleggers, stadsgidsen en ansichtkaarten: een foto van de Korenbeurs met de Aa-kerk op de achtergrond. Het is een van de bekendste stadsgezichten van Groningen. De Korenbeurs is eenvoudigweg niet over het hoofd te zien. Het gebouw heeft iets weg van een Griekse tempel. Vier enorme zuilen met Korinthische kapitelen dragen een driehoekig dak. Beelden van Ceres, de godin van de vruchtbaarheid en Neptunus, de god van de zeevaart staan in nissen naast de toegangsdeuren. Op de nok van het dak bevindt zich een beeld van Mercurius, de god van de handel. Met een gevleugelde staf in zijn hand en de wereldbol aan zijn voeten zingt hij de lof van de markt en de vrije handel. DE KORENBEURS: op de brede witte kroonlijst die over de hele gevel van het gebouw heenloopt, staat het in hoofdletters geschreven.

De Korenbeurs met de Aa-kerk op de achtergrond
Foto: Gouwenaar, rijksmonumenten.nl

Verloren in de geschiedenis (II)

Joost Demmink

Na een onbeduidende ruzie met landwachter Douwe Wijnalda, in augustus 1944, werd aardappel- en fruithandelaar Klaas Dijkstra uit Harkema gearresteerd en met tussenstops in Groningen en Amersfoort afgevoerd naar concentratiekamp Neuengamme, bij Hamburg. Daar arriveerde hij op 10 september 1944. Wat daarna met hem gebeurde, is 75 jaar later nog steeds gissen. Drie aanwijzingen geven een glimp van wat er gebeurd kan zijn. De eerste, een trouwring die na de oorlog aan zijn vrouw bezorgd werd, belooft weinig goeds. De tweede aanwijzing, zijn portefeuille die in de jaren negentig door het Rode Kruis werd opgespoord, suggereert vanwege de vindplaats dat Klaas tot het einde in Neuengamme bleef en niet doorreisde naar een ander kamp. De derde en laatste aanwijzing is het ontbreken van Klaas’ naam in de zogenoemde “Totenbücher” van het kamp. Dat suggereert dat hij op 15 maart 1945 nog in leven was.
Zeker is alleen dat Klaas nooit terug kwam.

Zicht op Lübecker Bocht bij Neustadt. Op deze plek verging de Cap Arcona.
Foto: Joost Demmink, augustus 2019

Verloren in de geschiedenis (I)

Joost Demmink

Paniek, verzengende hitte, duisternis en oorverdovende explosies. IJzingwekkend moeten ze geweest zijn, de laatste momenten van aardappel- en fruithandelaar Klaas Dijkstra uit Harkema. Tenminste, als hij zich daadwerkelijk bevond op de plek waar hij volgens de officiële lezing zijn einde vond. Die versie van het verhaal vertelt ons dat hij zich in het ruim van een van de schepen bevond toen de eerste Typhoons van de Royal Air Force op 3 mei 1945 hun aanval in de Lübecker Bocht inzetten. Doelbewust zouden ze op die koude donderdagmiddag de schepen Thielbek en Cap Arcona tot zinken brengen. Meer dan 7000 mensen – grotendeels gevangenen uit Duitse concentratiekampen – kwamen om.

Lübecker Bocht
Foto: Joost Demmink, augustus 2019

“Je zoekt je ouders niet uit, maar ook je land niet”

De ontworteling van een Silezische familie

Door Lilian Eefting

Er is veel bekend over wat er tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog in Nederland plaatsvond, maar van de gebeurtenissen in andere landen weten we zo goed als niets. Laura Starink brengt daar op indringende wijze verandering in met haar boek ‘Duitse wortels’ (2013).

Duitse wortels – Mijn familie, de oorlog en Silezië